Denktank: nieuwe lokale sturingsmogelijkheden nodig

Nieuwe dialoogvormen tussen gemeente, inwoners en maatschappelijke organisaties zijn nodig. Burgers houden gemeenten verantwoordelijk voor heel veel taken waar de lokale overheid nauwelijks invloed op heeft. Nieuwe dialoogvormen zouden de afstand kunnen verkleinen tussen de zorgen en het geluk van mensen aan de ene kant en het beleid aan de andere kant.

Dat stelt de Denktank van gemeentekoepel VNG in zijn maandag gepresenteerde rapport ‘Gewoon, dichtbij – Gedeelde verantwoordelijkheid voor lokale kwaliteiten'. In samenwerking met het Verwey-Jonker Instituut onderzocht de Denktank wat burgers belangrijk vinden in hun gemeente – ‘lokale kwaliteiten’ – en wie daar volgens hen verantwoordelijk voor is.

Gemeenten verantwoordelijk

Schone lucht, goede afvalinzameling, geen criminaliteit, afwezigheid van rommel op straat, een goed en snel bereikbaar ziekenhuis en thuiszorg zijn volgens inwoners belangrijke aspecten van ‘lokale kwaliteit’. Bij het tegengaan van criminaliteit willen inwoners wel met hun gemeente en andere partijen samenwerken. Ook zien ze voor zichzelf een belangrijke rol weggelegd bij het tegengaan van zwerfafval. Maar voor alle andere taken kijken inwoners nadrukkelijk naar gemeenten; die zijn daar in hun ogen (mede)verantwoordelijk voor. Gemeenten hebben daar lang niet altijd invloed op. Daarom zou de gemeente meer mogelijkheden moeten krijgen om samen met inwoners en (maatschappelijke) organisaties de lokale kwaliteiten te beïnvloeden, stelt de Denktank onder voorzitterschap van de Utrechtse burgemeester Jan van Zanen.

Grote afstand

Dat gemeenten door hun inwoners toch vaak verantwoordelijk worden gehouden voor zaken als schone lucht, onderwijs of gezondheidszorg – terreinen waar gemeenten weinig eigen verantwoordelijkheid voor hebben – ‘toont aan dat veel publieke taken anoniem, procedureel en te ver weg van mensen zijn georganiseerd’, stelde Van Zanen de tijdens de presentatie van het rapport op de bestuurdersdag van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). ‘Er is een grote afstand tussen de zorgen en het geluk van mensen enerzijds en het beleid anderzijds. Daarom zijn nieuwe vormen van dialoog tussen inwoners, maatschappelijke organisaties en de gemeente nodig.’

Kwaliteitsfora

De commissie heeft in vijf gemeenten met ‘lokale kwaliteitsfora' gewerkt om die dialoog te voeren over wat lokale kwaliteiten zijn, en wie daarvoor de verantwoordelijkheid wil nemen. Daaruit is gebleken dat het goed mogelijk is om met burgers en beroepsmatig betrokkenen het gesprek aan te gaan over lokale kwaliteiten en wie daarvoor verantwoordelijk is. Burgers en professionals willen zelf een deel van de verantwoordelijkheid nemen. Burgers willen er dan wel zeggenschap over hebben. Het gaat hen om hun ideeën en hun inbreng en willen eigenaar van hun inzet blijven. Het is niet de bedoeling dat de gemeente het van burgers gaat overnemen, aldus het rapport van de Denktank. Inwoners vragen van gemeenten vooral een procesmatige rol: verbinden, faciliteren, ondersteunen, eventueel aanjagen en kaderstellend als het gaat om bijvoorbeeld budgetten en voorschriften. ‘Niet de beleidsagenda, maar de ideeën van burgers bepalen het momentum’, concludeert de Denktank na evaluatie van de vijf lokale kwaliteitsfora.

Lokale sturingsmogelijkheden

Gemeenten moeten op alle terreinen die de lokale kwaliteit betreffen, mogelijkheden krijgen om die kwaliteiten echt te beïnvloeden, zo luidt de aanbeveling van de Denktank. ‘Gemeenten moeten ruimte hebben voor breed, geïntegreerd lokaal beleid, waarin gedeelde verantwoordelijkheid kan worden gerealiseerd. Dat geeft inwoners energie om ook zelf verantwoordelijkheid te nemen en hun bijdrage te leveren aan de kwaliteit van de lokale samenleving’, aldus Van Zanen. De Denktank neemt geen voorschot op hoe die sturingsmogelijkheden eruit zouden moeten zien.